Το παρόν άρθρο γράφεται στο αεροπλάνο της επιστροφής από τις ΗΠΑ, ως επίλογος ενός μαραθωνίου συναντήσεων – διάρκειας 3 εβδομάδων – με εκπροσώπους κρατικών φορέων, εταιρειών, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και μη-κυβερνητικών οργανώσεων με οικοδεσπότη το αμερικανικό υπουργείο εξωτερικών. Το κύριο θέμα των συναντήσεων της 8μελούς ομάδας μας (αποτελούμενης από κυβερνητικούς αξιωματούχους και ενεργειακούς ειδικούς από 8 χώρες της Βαλκανικής) ήταν η αμερικανική ενεργειακή πολιτική καθώς και τα δυνητικά διδάγματα για τη ΝΑ Ευρώπη. Τα διδάγματα ομολογουμένως πολλά – άλλα ως πρότυπα προς υιοθέτηση και άλλα ως παραδείγματα προς αποφυγή.

Δεν σκοπεύω να αναφερθώ σε εξειδικευμένα θέματα που αφορούν την ενεργειακή πολιτική των ΗΠΑ, ούτε να υπεισέλθω σε τεχνικές λεπτομέρειες που ενδεχομένως θα κουράσουν. Αντίθετα, για τις ανάγκες του παρόντος άρθρου, επιθυμώ να μοιραστώ με τους αναγνώστες μερικές πρώτες σκέψεις μου για τη γενικότερη πολιτική φιλοσοφία που διαπνέει διαχρονικά τις αποφάσεις της αμερικανικής ηγεσίας, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από δύο συγκεκριμένες επιμέρους πολιτικές επιλογές.

Η πρώτη πολιτική επιλογή σχετίζεται με τον τρόπο ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στις ΗΠΑ, οι οποίες κατά γενική ομολογία στερούνται μέχρι σήμερα ενός ενιαίου μακροπρόθεσμου ενεργειακού στρατηγικού σχεδίου σε εθνικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει πως κάθε Πολιτεία είναι πλήρως ελεύθερη να καθορίσει μόνη της τους στόχους και τη στρατηγική της για την αξιοποίηση των ΑΠΕ εντός της επικράτειάς της. Παρ’oλ’ αυτά είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως τα επιμέρους επενδυτικά κίνητρα που επιλέγει αυτοβούλως να θεσπίσει κάθε Πολιτεία διέπονται από την ίδια πολιτική λογική: την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας κάθε επένδυσης μέσω της παροχής γενναίων φοροαπαλλαγών. Σε αντιδιαστολή με την ευρωπαϊκή λογική των εγγυημένων τιμών αγοράς ηλεκτρισμού προερχόμενου από ΑΠΕ ή των εγγυημένων βαθμών απόδοσης της επένδυσης από το κράτος, οι Αμερικανοί μένουν πιστοί στις κινητήριες δυνάμεις της αγοράς. Δίνοντας αφενός το περιθώριο στον επιχειρηματία να αναζητήσει τις βέλτιστες εμπορικές επιλογές για την επένδυσή του, αφετέρου επιφορτίζοντάς τον με την ευθύνη του να διαχειριστεί αποτελεσματικά το ρίσκο που συνειδητά αναλαμβάνει.

Οι φοροαπαλλαγές αποτελούν το ισχυρότερο κίνητρο για τον επενδυτή να αναζητεί διαρκώς τρόπους να αναβαθμίζει την αποδοτικότητα της μονάδας που του ανήκει. Αυτή η διαρκής προσπάθεια γεννά εν συνεχεία την ανάγκη για νέες επενδύσεις στην καινοτομία, στη βελτιστοποίηση διαδικασιών και στην εξοικονόμηση πόρων. Και αυτοί είναι οι τομείς που κατά κανόνα απασχολούν επαγγελματίες υψηλής επιστημονικής εξειδίκευσης σε ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων. Και κάπως έτσι προκύπτει μία πολύπλευρη κοινωνική υπεραξία: για τον εξειδικευμένο επιστήμονα που αναζητά μία καλοπληρωμένη δουλειά στον ιδιωτικό τομέα, για την ακαδημαϊκή κοινότητα που καλείται να υποστηρίξει την καινοτομία, για τον καταναλωτή που διεκδικεί μειωμένα τιμολόγια, για το φορολογούμενο που καλείται να καλύψει το κόστος ανάπτυξης ΑΠΕ, για την εθνική οικονομία που βλέπει το ακαθάριστο εθνικό προϊόν της να αυξάνεται.

Η δεύτερη πολιτική επιλογή στην οποία θα ήθελα να εστιάσω είναι αυτή του ενεργού ρόλου των μη-κυβερνητικών οργανώσεων και των ερευνητικών κέντρων στις ΗΠΑ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης αλλά και των ίδιων των κυβερνητικών αποφάσεων. Είχα την ευκαιρία να συναντηθώ με εκπροσώπους τέτοιων φορέων όπως το Environmental Defense Fund, το Centre for Strategic and International Studies και το Εργαστήριο Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Berkeley στην Καλιφόρνια, οι οποίοι χαίρουν σημαντικής εκτίμησης για την ποιότητα των επιχειρημάτων που διατυπώνουν δημοσίως. Πρόκειται για οργανισμούς που απασχολούν σημαντικό αριθμό εργαζομένων με εντυπωσιακά βιογραφικά και βαθιά γνώση των επιμέρους επιστημονικών τους αντικειμένων, οι οποίοι επιδίδονται αφενός σε ενδελεχείς αναλύσεις και αφετέρου στη διαβούλευση με τους νομοθέτες στις ΗΠΑ. Παράλληλα, υπάρχει ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός μικρότερων αντίστοιχων οργανώσεων που συμμετέχουν στην ίδια διαβούλευση και οι οποίοι συμβάλλουν ταυτόχρονα και στη δημόσια συζήτηση για καίρια θέματα που αφορούν την ενέργεια και το περιβάλλον.

Όλοι αυτοί οι οργανισμοί υπάρχουν και λειτουργούν αποτελεσματικά στηριζόμενοι σχεδόν αποκλειστικά σε ιδιωτικές χορηγίες. Πέρα από την κουλτούρα του μέσου Αμερικανού πολίτη να στηρίζει έμπρακτα έναν κοινωφελή σκοπό στον οποίο πιστεύει, η παροχή γενναίων φορολογικών κινήτρων αποτελεί τον καταλύτη γι’ αυτές τις ιδιωτικές χορηγίες. Ουσιαστικά, ο ιδιωτικός τομέας στηρίζει έμπρακτα την «Κοινωνία των Πολιτών» και παρέχει τα εφόδια για μία τεκμηριωμένη δημόσια συζήτηση. Ταυτόχρονα, επιδοτεί και ένα πολύ σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας που πρωτογενώς παράγουν πλούσιο επιστημονικό έργο και δευτερογενώς συν-διαμορφώνουν την πολιτική στρατηγική των ΗΠΑ σε καίρια εθνικά ζητήματα.

Είναι σαφές πως αρκετοί από αυτούς τους μη-κυβερνητικούς φορείς διαθέτουν κάποια συγκεκριμένη στόχευση – κατά τη γνώμη μου θεμιτή. Όμως – έστω και έτσι – η διατύπωση δημόσιων θέσεων και η τροφοδότηση της δημόσιας συζήτησης με πολλά επιχειρήματα αποτελεί υγεία για την ίδια τη δημοκρατία και την κοινωνία. Άλλωστε, δεν αρκεί απλά να ψηφίζει ένας πολίτης για να αισθάνεται πως κρατά την τύχη της χώρας του στα χέρια του. Κάθε πολίτης οφείλει παράλληλα να ενημερώνεται και να διαμορφώνει μία τεκμηριωμένη άποψη για τα ζητήματα που καθορίζουν το μέλλον της πατρίδας του.

Η αλήθεια δεν είναι μία μονοδιάστατη έννοια αλλά διαθέτει πολλές πτυχές, άλλες προφανείς και άλλες λιγότερα εμφανείς. Ο κάθε χορηγός μίας μη-κερδοσκοπικής οργάνωσης είναι λογικό πως ενδιαφέρεται να «φωτίσει» περισσότερο την πτυχή εκείνη που συνάδει με το δικό του συμφέρον. Το σύνθετο πλέγμα αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων που χαρακτηρίζει κάθε κοινωνία όμως οδηγεί εν τέλει στο να «φωτίζονται» οι περισσότερες πλευρές της πραγματικότητας. Και τελικά η ευθύνη του πολίτη είναι η πολύπλευρη ενημέρωση του και η κριτική σκέψη απέναντι στα στοιχεία που του παρουσιάζονται, ώστε να διαμορφώσει ο ίδιος τη «δική του αλήθεια».

Και οι δύο παραπάνω πρακτικές – αν και φαινομενικά ασύνδετες μεταξύ τους – έχουν ως κοινό παρονομαστή τα φορολογικά κίνητρα. Μία κοινωνία που έχει εμπιστοσύνη στην παραγωγική και επιστημονική της δυναμική βαδίζει μπροστά στο μέλλον δίνοντας κατά κύριο λόγο χώρο και κίνητρα στους ανθρώπους της που διψούν για δημιουργία. Αυτός πιστεύω πως είναι και ο μονόδρομος της επιτυχίας για την Ελλάδα. Μήπως τελικά και οι δύο παραπάνω πρακτικές αποτελούν θετικά παραδείγματα προς υιοθέτηση και στη δική μας πατρίδα;