Στις 07 Μαΐου 2016, ο Αλί αλ-Ναΐμι, ανακοίνωσε την αποχώρηση του από την ηγεσία του υπουργείου πετρελαίου του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας μετά από 21 σχεδόν χρόνια. Στην πορεία του στο τιμόνι της πετρελαϊκής πολιτικής της σημαντικότερης πετρελαιοπαραγωγού χώρας στον κόσμο, διαχειρίστηκε πετρελαϊκές κρίσεις, ενορχήστρωσε τη στρατηγική του ΟΠΕΚ και απέκτησε τέτοια επιρροή στις διεθνείς αγορές ώστε μερικές λέξεις του να αρκούν για να μεταβληθεί δραστικά η τιμή του πετρελαίου.

Η τελευταία στρατηγική του επιλογή ταυτίστηκε με την πρόσφατη κατάρρευση των τιμών. Σχεδόν 18 μήνες πριν, σε ένα περιβάλλον υπερπροσφοράς πετρελαίου και ενώ οι τιμές υποχωρούσαν σημαντικά, ο Σαουδάραβας υπουργός οδήγησε τον ΟΠΕΚ στην απόφαση να διατηρήσει την παραγωγή του αμετάβλητη και να μην προστατεύσει τις τιμές. Ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι να αναλύσει την επιλογή αυτή και να καταδείξει ότι στην αγορά πετρελαίου, η γνώση της ιστορίας είναι καθοριστική στη λήψη αποφάσεων και άρα απαραίτητη για την πρόβλεψη και την ερμηνεία τους.

Οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του '70 και η πτώση των τιμών τη δεκαετία του '80

Σαράντα περίπου χρόνια πριν, μια άλλη μεγάλη προσωπικότητα της πετρελαϊκής ιστορίας και προκάτοχος του αλ-Ναΐμι, ο σεΐχης Αχμέντ Ζακί Γιαμανί, ηγούνταν ενός εμπάργκο πετρελαίου από τις Αραβικές χώρες που οδήγησε τις τιμές από $3/βαρέλι στα $12/βαρέλι μέσα σε λίγους μήνες. Η κίνηση αυτή ήρθε ως απάντηση στη στήριξη που παρείχαν οι Η.Π.Α και άλλες Δυτικές χώρες στο Ισραήλ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ τον Οκτώβριο του 1973. Το πρώτο πετρελαϊκό σοκ, όπως είναι ευρέως γνωστό, είχε καθοριστικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία ενώ ταυτόχρονα, οδήγησε τις χώρες-εισαγωγείς πετρελαίου σε πολιτικές σταδιακής μείωσης της εξάρτησης τους από το «μαύρο χρυσό». Για πρώτη φορά, ζητήματα ενεργειακής ασφάλειας τίθενται επί τάπητος ενώ πρωτοβουλίες προώθησης εναλλακτικών πηγών ενέργειας και περιορισμού της ενεργειακής κατανάλωσης εμφανίζονται στο προσκήνιο. Παράλληλα, η παρατεταμένη περίοδος υψηλών τιμών δίνει κίνητρα σε εταιρίες και χώρες εκτός ΟΠΕΚ να προχωρήσουν σε επενδύσεις έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων που μέχρι τότε δεν ήταν οικονομικά βιώσιμες.

Λίγα χρόνια αργότερα, μεταξύ 1979 και 1981, η Ιρανική επανάσταση και ο επακόλουθος πόλεμος μεταξύ Ιράν και Ιράκ οδήγησε στον περιορισμό της παραγωγής πετρελαίου σε αυτές τις χώρες προξενώντας έτσι το δεύτερο πετρελαϊκό σοκ στην παγκόσμια οικονομία. Οι τιμές πετρελαίου σκαρφάλωσαν στα $24/βαρέλι το 1979, $32/βαρέλι το 1980 και $34/βαρέλι το 1981.

Η αντίδραση των χωρών και των οικονομιών στο δεύτερο πετρελαϊκό σοκ ήταν δραματική. Ο περιορισμός της κατανάλωσης πετρελαίου από τις χώρες-εισαγωγείς που είχε ξεκινήσει μετά την πρώτη κρίση του 1973, εντατικοποιείται. Παράλληλα, η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε περίοδο ύφεσης μειώνοντας περεταίρω τη ζήτηση πετρελαίου. Η αγορά πετρελαίου πλέον βρίσκεται σε κατάσταση υπερπροσφοράς και οι τιμές αρχίζουν να υποχωρούν αισθητά.

Βλέποντας την πτώση των τιμών, ο ΟΠΕΚ αποφασίζει να αντιδράσει. Η στρατηγική του; Στήριξη των τιμών μέσω περιορισμού της παραγωγής. Με ηγέτιδα τη Σαουδική Αραβία, που με διαδοχικές αποφάσεις περιορίζει την παραγωγή της από ~10 εκατ. βαρέλια/ημέρα το 1981 σε 2.3 εκατ. βαρέλια/ημέρα το τρίτο τρίμηνο του 1985 η παραγωγή του ΟΠΕΚ μειώνεται σημαντικά. Καμία μείωση όμως δε φαίνεται αρκετή να ανατρέψει την πτωτική πορεία των τιμών οι οποίες συνεχίζουν να υποχωρούν. Ο βασικός λόγος; Η μείωση της ζήτησης και η ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγής εκτός ΟΠΕΚ αποτέλεσμα των αυξημένων επενδύσεων το προηγούμενο διάστημα. Η στρατηγική επιλογή της Σ. Αραβίας να προστατεύσει τις τιμές πετρελαίου, όχι μόνο δεν έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα αλλά επιπλέον οδήγησε τον ΟΠΕΚ να χάσει σημαντικό μερίδιο στην παγκόσμια αγορά (από ~50% το 1976 σε ~28% το 1985). Η στρατηγική αυτή είχε αποτύχει και είχε οδηγήσει τον ΟΠΕΚ να είναι αντιμέτωπος ταυτόχρονα και με τις χαμηλές τιμές και με απώλεια μεριδίου αγοράς επιφέροντας καίριο πλήγμα στα οικονομικά των κρατών - μελών του.

«Μάθαμε από το λάθος μας»

Το Νοέμβριο το 2014, υπό παρόμοιες συνθήκες, ο τέως πλέον υπουργός πετρελαίου του Σ. Αραβίας κλήθηκε να πάρει μια απόφαση. Να επιλέξει μια στρατηγική. Είτε να μειώσει την παραγωγή πετρελαίου προσπαθώντας να προστατεύσει την τιμή, είτε να προστατεύσει το μερίδιο αγοράς της χώρας του και του ΟΠΕΚ και να αφήσει την αγορά να καθορίσει την τιμή βγάζοντας εκτός παιχνιδιού τους παραγωγούς που δεν είναι αρκούντως ανταγωνιστικοί. Έχοντας μελετήσει και ερμηνεύσει τα ιστορικά γεγονότα των πετρελαϊκών κρίσεων, επέλεξε το δεύτερο. Το αποτέλεσμα; Οι τιμές υποχώρησαν σημαντικά (φτάνοντας κάτω από τα $30/βαρέλι τον Ιανουάριο του 2016) και η παραγωγή πετρελαίου των Η.Π.Α., που με τη «Σχιστολιθική επανάσταση» ήταν αυτή που οδήγησε εν πολλοίς την αγορά σε μια κατάσταση υπερπροσφοράς το 2014, έχει αρχίσει να μειώνεται. Συνεπώς, η στρατηγική του, αν και επίπονη για την ίδια του τη χώρα που καλείται να πάρει περιοριστικά μέτρα λόγω των μειωμένων εσόδων στα οποία οδήγησε η πτώση της τιμής του πετρελαίου, δείχνει να αποδίδει.

Όταν πρόσφατα, κλήθηκε να σχολιάσει την επιλογή του αυτή, παρέπεμψε στα όσα συνέβησαν τη δεκαετία του 1980 δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Μάθαμε από το λάθος μας». Υπό αυτή την έννοια, για τον Σαουδάραβα πολιτικό, η ιστορία επιτέλεσε το χρέος της. Τον οδήγησε σε μια σοφότερη επιλογή. Στο μεταξύ, οδήγησε όλους εμάς να ξανανοίξουμε τα βιβλία μας...

Παραπομπές

BP Statistical Review of World Energy 2015

www.bloomberg.com